کشت و پرورش زعفران در گلخانه
زعفران یکی از گرانبهاترین محصولات کشاورزی موجود می‌باشد و پرورش زعفران در گلخانه می‌تواند درامد گلخانه شما را چندین برابر کند. استفاده‌ی گسترده از زعفران گلخانه‌ای در صنایع غذایی و توسط مردم برای استفاده در غذاهای مختلف، سبب بالا بودن ارزش این گیاه بی‌نظیر شده است؛ به طوری که بسیاری آن‌را هم ارزش با طلا و جواهرات قیمتی می‌دانند و به آن لقب «طلای سرخ» داده‌اند. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به دنبال کشت گیاه زعفران به دلیل ارزش افزوده بالای آن هستند. در حال حاضر کشور عزیزمان ایران بیش از 90% زعفران دنیا را تأمین می‌کند که آمار خوبی است ولی نباید به آن قانع باشیم و باید در این زمینه پیشرفت‌های دیگری نیز صورت بگیرد.
مطلب مرتبط: نت هاوس
پرورش زعفران در گلخانه
کشورهای بزرگ و صنعتی مانند چین، در حال استفاده از روش‌های مدرن و صنعتی برای به تولید انبوه رساندن گیاه زعفران هستند. امروزه دیگر استفاده از روش های سنتی کشت برای تولید به صرفه نیستند و کارشناسان روش‌های بهینه و بهتری برای کشت گلخانه‌ای ابداع کردند. هیدروپونیک و ایروپونیک دو روش مدرن و جدید هستند که با استفاده از آنها می‌توان تا 90 درصد میزان مصرف آب را کاهش داد و در هر مترمربع، چند برابر روش کشت معمولی محصول تولید کرد.
زعفران گیاهی از تیره زنبقیان است با گل‌های بنفشه رنگ و کلاله ای سه‌شاخه با رنگ‌های نارنجی تا قرمز که مصارف دارویی خوراکی و رنگی دارد. زعفران از گیاهان بومی ایران است و منشاء آن دامنه‌های الوند می‌باشد و تکثیر آن از طریق پیاز انجام می‌گردد. موارد استفاده از زعفران در جهان بسیار متعدد است. به‌طور کلی به سبب رنگ زیبا، عطر و طعم دلپذیر و خواص دارویی که زعفران دارد کاربردهای عمده زیر را می توان بر روی آن نام برد:
- از زعفران به عنوان ادویه رنگ و عطر بخشیدن به موادغذایی استفاده می‌شود. رنگ زیبا و طعم آن افراد را به اشتها آورده و افراد کم اشتها را به خوردن غذا ترغیب می‌کند.
- گلپوش‌های زعفران شامل گلبرگ و کاسبرگ هستند. معمولاً بعد از بیرون کشیدن خامه و کلاله به دور ریخته می‌شوند که می‌توان از آن در صنایع غذایی دارویی شیرینی‌پزی و نوشابه‌سازی استفاده کرد.
- در طب سنتی ایران از زعفران به عنوان یک داروی گیاهی مهم نام‌برده شده است و برای آن خاصی از جمله: تقویت‌کننده کبد، نشاط آور و شست‌وشو دهنده مثانه، خواب آور، تقویت‌کننده قلب و طحال و همچنین درمان سخت‌زائی، سنگ مثانه، بی‌خوابی و خارش چشم، تنگی نفس، نقرس، سردرد و گوش‌درد نام برد.
اهمیت اقتصادی زعفران
زعفران به عنوان گران‌ترین محصول کشاورزی و ادویه جهان جایگاه ویژه‌ای در بین محصولات صنعتی و صادراتی ایران دارد. در حال حاضر ایران بزرگترین تولید‌کننده و صادرکننده زعفران در جهان است و سالانه بیش از ۷۵ تا ۸۰ درصد زعفران تولیدی صادر می‌شود. تمام اجزای گیاه زعفران از نظر تولید و ایجاد درآمد حائز اهمیت است. ماده زعفران همان زعفران ارائه شده در بازار می باشد.
به‌طوری که گفته‌شد در مصارف غذایی و رنگ‌آمیزی و دارویی موارد مصرف دارد. گلپوش‌های زعفران دارای مواد رنگی است و از آن می‌توان در صنایع رنگ سازی و مواد غذایی استفاده کرد، علوفه زعفران که در تغذیه دام خوش‌خوراک‌تر و مرغوب‌تر از کاه غلات است و بالاخره پیاز زعفران که صرف‌نظر از کشت و تغذیه دام، به لحاظ داشتن مواد پروتئینی متنوع در آینده ممکن است، منبع پروتئینی قابل ارزشی در تغذیه انسان محسوب شود.
با توجه به اینکه ایران ۹۰ درصد زعفران مصرفی جهان را تامین می‌کند، زعفران ایران نباید به صورت فله به بازارهای جهانی به‌خصوص اسپانیا صادر گردد که مورد سوءاستفاده آنها قرار گیرد. به همین دلیل ثبت زعفران ایران در عرصه بین‌المللی، از واجبات و الزامات است؛ زیرا بی‌توجهی در این امر باعث‌شده هر ساله بعضی کشورها همچون اسپانیا زعفران ایران را با برند و نام خود بسته‌بندی کنند.
چرخه رشد زعفران
برای کشت زعفران در گلخانه باید چرخه زندگی آن‌را بشناسید. زعفران گیاهی است یکساله که مراحل رشد آن بر اساس درجه حرارت و سایر عوامل محیطی به چهار مرحله تقسیم می‌شود. باید توجه داشت که زمان و مدت هر مرحله بستگی به شرایط آب‌وهوایی منطقه‌ای دارد که زعفران در آنجا کشت می‌شود.
- مرحله خواب حقیقی یا رکود: اردیبهشت تا نیمه تیرماه
- مرحله خواب ظاهری: نیمه تیرماه تا نیمه مهرماه
- مرحله شدت رشد: نیمه مهرماه تا اواخر بهمن ماه
- مرحله توقف رشد: اواخر بهمن تا فروردین
مطلب مرتبط: گلخانه خانگی
کشت گلخانه‌ای زعفران
طرح کشت گلخانه‌ای زعفران برای اولین بار در کشور چین اجرایی شد. بعد از مطالعات و تحقیقات بسیار توسط مهندسین امر، این نوع کشت به خاطر بهداشت و کیفیت در سال ۲۰۱۲ به دستور رئیس‌جمهور وقت چین ملی شد. کشت گلخانه ای زعفران در حال حاضر اصلی ترین نوع کشت زعفران در چین می باشد. کشور هایی از قبیل اسپانیا، امارات، ترکیه، شمال افغانستان و هندوستان وارد رقابت در این مورد شده اند. این طرح در ایران در سال ۱۳۹۵ برای اولین بار اجرایی شد. پرورش زعفران در گلخانه با استفاده از سیستم‌های نوین کشت قطعاً باعث افزایش راندمان تولید خواهد شد.
مزایای کشت گلخانه‌ای زعفران
- تولید محصول در محلی که آن محصول تولید نمی‌شود.
- امکان کشت محصول در مناطق که خاک مناسبی ندارند یا اینکه خاک، آلوده به بیماری می‌باشد.
- افزایش تولید در واحد سطح
- افزایش کیفیت محصول تولیدی
- کنترل کامل شرایط محیطی (نور و رطوبت)، تغذیه‌ای و شرایط اقلیمی مانند خشکسالی و سرما
- صرفه‌جویی در مصرف آب و کودهای معدنی
- کاهش مصرف سموم گیاهی در دفع آفات و بیماری‌ها
- عدم آلوده‌سازی آب و خاک و به‌طور کلی محیط زیست
- محیط کشت پاکیزه‌تر
- کیفیت و عیار بالاتر نسبت به کشت سنتی
- آفات و بیماری‌ها و کاهش مصرف سموم که باعث افزایش کیفیت محصول و افزایش صادرات و حفظ محیط زیست می‌شود.
مطلب مرتبط: گوجه گلخانه ای
معایب پرورش زعفران در گلخانه
- بالا بودن هزینه ساخت، راه‌اندازی و نگهداری
- نیاز به افراد متخصص
- واکنش گیاه به تغییرات شرایط تغذیه خیلی سریع است و پرورش‌دهنده باید مدیریتی مستمر داشته‌باشد.
- امکان گسترش سریع بیماری‌ها در سیستم کشت
مکان گلخانه کشت زعفران
برای مکان گلخانه می‌توان از سالن‌های بلااستفاده مانند مرغداری‌ها، دامداری‌ها، گلخانه‌های پلاستیکی، مکان‌های پرورش قارچ یا حتی سطح کوچک مانند زیرزمین یا پارکینگ استفاده کرد. بنابراین برای این کار از هر جایی می‌توان استفاده کرد؛ اما شرط آن این است که نور مستقیم خورشید به داخل مکانی که زعفران در آن پرورش می‌یابد نفوذ نکند. دلیل این امر این است که پیاز زعفران نیاز به تاریکی دارد و اگر نور خورشید به‌صورت مستقیم به آن برخورد کند، پیاز زعفران برگ می‌دهد.
ویژگی‌های مکان کشت زعفران در گلخانه
مکان مناسب برای گلخانه باید دارای چند پنجره برای تهیه نور طبیعی باشد. پنجره‌ها بهتر است به‌صورتی قرار بگیرند که داخل مکان نور کافی وجود داشته‌باشد. محل کشت زعفران باید مسقف باشد و بهتر است به‌صورت تونلی ساخته شده‌باشد و از لحاظ طولی به سمت شرقی-غربی باشد و پنجره‌ها به سمت شمال و جنوب قرار گیرند.
ارتفاع
بهتر است ارتفاع سالن برای پرورش زعفران در گلخانه بین 3 تا 5/3 متر باشد. در صورتی که ارتفاع مکان بیشتر از این محدوده بود، برای کاهش مصرف انرژی و هزینه‌ها می‌توان از سقف کاذب استفاده کرد. سقف کاذب بخشی از فضای اتاق را حذف می‌کند و باعث کاهش مصرف انرژی به‌منظور سرمایش و گرمایش محیط می‌شود.
ویژگی مصالح گلخانه
جنس مصالح مکان موردنظر برای احداث سازه گلخانه بستگی به بودجه موردنظر دارد و محدودتی وجود ندارد. ایجاد این نوع از گلخانه به‌صورت گلخانه‌های پلاستیکی نیز امکان‌پذیر است، اما بهتر است از ورود نور زیاد به داخل جلوگیری به عمل بی‌آید.
تجهیزات گلخانه پرورش زعفران
برای راه‌اندازی گلخانه کشت زعفران نیاز به برخی تجهیزات گلخانه‌ای داریم که برای پرورش زعفرات ضروری می‌باشند.
قفسه
قفسه سازه داربست مانندی است که طبق‌های پیاز زعفران روی آن قرار می‌گیرد. چینش قفسه‌ها باید متناسب با محیط قرارگیری پیازها اجرا شود و محدودیتی برای ابعاد و اندازه آنها وجود ندارد.
نمونه‌ای از قفسه فلزی و پلاستیکی برای پرورش زعفران در گلخانه
مطلب مرتبط: هزینه ساخت گلخانه
اندازه قفسه پیشنهادی برای پرورش زعفران در گلخانه
- اتفاع آخرین طبق تا سقف حداقل 50 سانتی‌متر باشد
- ارتفاع از سطح زمین حداقل 15 سانتی‌متر
- طول قفسه 20 متر یا 30 متر بسته به مکان گلخانه است
- عرض قفسه 50 سانتی متر کافی است
- فاصله بین طبقات از 40 سانتی‌متر کمتر نباشد
- تعداد طبقات بیشتر از 5 تا دسترسی سخت است
قفسه پیشنهادی برای پرورش زعفران در گلخانه
قفسه‌هارا می‌توان با پوب یا فلز ساخت. بهترین گزینه برای ساخت قفسه «چوب» است که هزینه آن گران می‌باشد. ارزان ترین مصالح ساخت قفسه «فلز» است. از جمله اشکالاتی که فلز دارد این است که امکان دارد خم شود و یا زنگ بزند. بهتر است از فلز با روکش گالوانیزه استفاده کرد.
طبق گلخانه زعفران
طبق سازه‌ای است که پیازها روی آن قرار می‌گیرند و بهتر است از جنس چوب طبیعی باشد؛ اما از طبق‌های پلاستیکی و فلزی هم در بعضی از نقاط استفاده می‌شود، اما باید از ایجاد شبنم و تجمع آب در زیر پیازها جلوگیری شود؛ چون موجب ریشه‌زایی در پیاز می‌شود. هر طبق چوبی با اندازه‌ی 1 در 1 (بسته به اندازه پیاز)
مطلب مرتبط: سرمایش گلخانه
ابعاد طبق پیشنهادی برای پرورش زعفران در گلخانه
- ابعاد طبق 1 در 1
- عرض چوب‌های کف طبق 5 تا 8 سانتی‌متر
- فاصله بین چوب‌ها 5/0 سامتی‌متر
- ارتفاع دیوار دور طبق 3-5 سانتی‌متر
- قطر چوب محدود نیست؛ بین 1-5/0 سانتی‌متر باشد
اندازه پیشنهادی برای طبق کشت زعفران در گلخانه
نکته: می‌توانید به دلخواه عمل کنید و نیازی به رعایت این ابعاد نیست. طبق را از هر نوع چوب طبیعی می‌توان ساخت. بهتر است چوبی انتخاب کنید که در محیط مرطوب از بین نرود؛ چوب‌های مصنوعی مانند ام دی اف و نئوپان استفاده نشود.
نمونه‌ای از قفس و طبق چوبی برای پرورش زعفران در گلخانه
تأسیسات کشت زعفران در گلخانه
شرایط مطلوب از نظر رطوبت، نور، هوا و خاک لازمه رشد و نمو گیاهان گلخانه‌ای است و کمبود یکی از آنها موجب وقفه در رشد و نمو می‌گردد. تأسیسات گلخانه بسته به مکان راه‌اندازی آن در نقاط مختلف کشور متفاوت است. تجهیزات موردنیاز گلخانه شامل تجهیزات سرمایشی، تجهیزات گرمایشی گلخانه و رطوبت‌ساز است که بسته به موقعیت جغرافیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلاً در شهرهای کویری سیستم رطوبت‌ساز و سرمایشی نیاز است اما سیستم گرمایشی نیاز نیست. در ادامه مختصری از تأسیسات برای ساخت گلخانه ذکر می‌شود و گلخانه سازها آنها استفاده می‌کنند.
دماسنج
دماسنج باید در محلی قرار بگیرد که نزدک منبع حرارتی نباشد و نور خورشید به‌طور مستقیم برروی آن نتابد تا تقریباً دمای متوسط محیط را نشان دهد. برای کنترل بهتر دمای گلخانه آن را در دسترس و جلوی دید قرار دهید.
رطوبت‌سنج
از این وسیله برای اندازه‌گیری رطوبت نسبی محیط، با مقدار بخار آب موجود در هوا استفاده می‌کنند. رطوبت‌سنج‌ها به اشکال مختلف وجود دارند که می‌توان از آنها در گلخانه زعفران استفاده کرد.
مطلب مرتبط: پرورش گل رز هلندی
سیستم گرمایشی
برای گرم کردن گلخانه غیر از آفتاب، که منبع حرارت طبیعی به‌حساب می‌آید، از موادی مانند نفت، زغال سنگ، روغن‌ها، گاز طبیعی و برق و غیره استفاده می‌شود. برای تأمین حرارت یکنواخت و کنترل دما در شب‌های سرد زمستان، این منابع تولید انرژی باید به دستگاه‌های اتوماتیکی مجهز باشند. سیستم حرارتی گلخانه‌ها بستگی به اقلیم سردسیر یا گرمسیر، نوع گلخانه و در اختیار بودن سوخت ارزان است.
سیستم سرمایشی
اکثر نقاط به جز نقاطی که در ارتفاعات قرار دارند، در طول سال یک دوره گرمایی را طی می‌نمایند. این گرما برای گیاهان درون گلخانه اغلب مضر است؛ زیرا اثرات دمای زیاد باعث می‌شود که استحکام ساقه از بین برود و گل‌ها کوچک شود و در بعضی موارد نیز باعث مرگ جوانه می‌گردد. انواع سیستم سرمایش گلخانه را با توجه به شرایط محیط و گلخانه برای پرورش زعفران گلخانه ای استفاده کرد.
سیستم مه‌پاش یا رطوبت ساز(Fogger)
یکی دیگر از تجهیزاتی که ممکن است برای پرورش زعفران در گلخانه به آن نیاز داشته‌باشید مه‌پاش است. مه‌پاش گلخانه یک سیستم رطوبت‌دهی تحت فشار می‌باشد که می‌تواند با راندمان بسیار بالا رطوبت موردنیاز گلخانه‌هارا تأمین نماید.
عمل مه‌پاشی به وسیله‌ی نازل‌هایی که روی بستر کاشت یا سقف گلخانه تعبیه شده است در فواصل زمان کوتاه و متناوب انجام می‌گیرد. در گلخانه‌هایی که مه‌پاشی انجام می‌گیرد بستر کشت باید زهکشی مطلوبی داشته‌باشد. در بعضی موارد به وسیله‌ی این سیستم مواد غذایی نیز در اختیار گیاه قرار داده می‌شود. یک سیستم مه‌پاش از منبع آب، لوله‌ها، اتصالات، پمپ، فیلتر، اَفشانک و کلید اتوماتیک قطع و وصل جریان آب تشکیل شده‌است.
انواع مه‌پاش
- سیستم مه‌پاش پروانه‌ای
- سیستم مه‌پاش نازلی
- سیستم مه‌پاش آلتراسونیک
سیستم تهویه گلخانه‌ها
وظیفه‌ی این سیستم‌ها کاهش حرارت، تغییر رطوبت نسبی و رساندن هوای تازه به گلخانه است. تهویه گلخانه را نیز در مقاله‌های پیشین به‌طور مفصل شرح داده‌ایم.
وسایل کنترل نور در گلخانه
لامپ‌هایی که در گلخانه‌ها برای تأمین کمبود نور و نورپردازی گلخانه مورد استفاده قرار می‌گیرند به سه دسته تقسیم می‌شوند. درباره لامپ های گلخانه بخوانید.
هوشمندسازی گلخانه
گلخانه، خود یک اکوسیستم کوچک است که بت توجه به نیازهای گیاه، انسان تعیین می‌کند که چقدر آب، غذا، نور، رطوبت، حرارت و … دریافت کنند. برای اطمینان از این که در کنترل این موارد دچار مشکل نمی‌شوید و سلامت محصولتان به خطر نمی‌افتد، می‌توانید فرآیندهای لازم برای مدیریت محیط گلخانه خود را اتوماتیک کنید. سیستم هوشمند گلخانه و هوشمندسازی باعث کاهش ریسک، افزایش بهره‌وری و کیفیت، کاهش هزینه و صرفه‌جویی در مصرف منابع می‌شود.
زعفران در سال چند بار گل می‌دهد؟
در کشت زعفران در هوای آزاد، در خصوص گل‌دهی زعفران باید گفت که برخی افراد بر این تفکر عقیده دارند زعفران در سال چندین بار گل می‌دهد و می‌توان گل‌های آن را برداشت کرد. اما در حقیقت گل‌دهی زعفران، تقریبا هر ساله یک بار است که زمان آن هم با توجه به آب و هوای منطقه کشت شده آبان ماه و یا در نهایت اوایل آذر ماه بوده.
مدت زمان برداشت زعفران گلخانه ای نیز تقریبا مهر یا آبان است و 2 هفته تا 20 روز فرصت دارید هرروز صبح گل‌های زعفران را بچینید. اما روش‌های جدیدتر برای افزایش تعداد دفعات برداشت زعفران در گلخانه در حال تست و انجام است. احتمالا در آینده شاهد چنین دستاوردی توسط دانشمندان بخش کشاورزی باشیم.
بسیار مطالب اموزنده ومفید درمورد کشت گلخانه ای زعفران رو مطالعه کردم چون در شمال کشورزندگی میکنم ورطوبت وباراندگی زیاده ومن هم علاقه زیاد به کشت زعفران دارم این موضوع کشت گلخانه ای برایم جالب بود ممنون ……
بسیار مقالات خوب و ارزشمندی در اختیار عموم قرار میدین واقعا عالی هستین موفق باشین.
ممنون از سایت فوق العادتون
ممنون از مقاله خوبتون