روش و اصول تغذیه گیاهان گلخانه ای به شیوه صحیح
در روش‌های اولیه و سنتی کشت محصول، گیاه مواد مغذی مورد نیاز خود را از خاک می‌گرفت. اما با گذشت زمان و خالی شدن خاک از املاح، در روش کشت گلخانه ای، تغذیه گیاهان گلخانه ای توسط انسان باید انجام شود.
گیاهان نیز مانند انسانها برای رشد و نمو به مواد غذایی نیاز دارند. فتوسنتز تامین تامین‌کننده هیدرات کربن و است بعلاوه عناصر معدنی خاصی از محیط ریشه جذب گیاه شود. به خصوص در سیستم‌های کشت بدون خاک و در گلخانه های هیدروپونیک، بسیار اهمیت دارد. باید بدانید روش درست انجام این کار چگونه است، گیاه به چه عناصری نیازمند است، چگونه باید فهمید گیاه به چه عناصری نیاز دارد و بسیاری موارد دیگر که حائز اهمیت است. اگر می‌خواهید درباره نحوه تغذیه گیاهان در گلخانه بدانید، حتما ادامه این محتوا را از وب‌سایت گلخانه ساز نهال رویش بخوانید.
تغذیه گیاهان گلخانه ای
آیا همه‌ی عناصر برای گیاه لازم است؟
برای تغذیه گیاه در گلخانه، همه‌ی عناصر مورد نیاز نیست. جذب عناصر توسط ریشه اختصاصی نیست، به این معنی که وجود عناصر خاصی در گیاه دلیل بر ضروری بودن آن برای رشد و نمو نیست. گیاه قادر به تشخیص مواد جذب شده از خاک نیست، چون اگر چنین بود، علف کش‌ها را جذب نمی‌کرد. شرایط ضروری بودن عنصر این است که فرد آن عنصر رشد رویشی و زایشی را با مشکل مواجه کند. با بکار بردن عنصر علایم کمبود برطرف شود و عنصر مستقیماً در تغذیه گیاه نه در فعالیت‌های شیمیایی یا میکروبیولوژیکی خاک یا محیط کشت موثر باشد. سلنیوم و سیلیکون توسط گیاه جذب می‌شوند و گاهی جذب این عناصر آن قدر شدید است که خوک‌هایی که از این گیاهان تغذیه می‌کنند در اثر مسمومیت می‌میرند. برخی حشره کش‌ها که به خاک اضافه می‌شوند از طریق سیستم آوندی به تمام قسمت‌های گیاه منتقل و در اثر تغذیه حشره از شیره گیاه منجر به مرگ آن میشود.
تمام عناصری که در گیاه حضور دارند برای تغذیه آن ضروری نیستند
گیاه از چه موادی تشکیل شده است؟
برای آنکه بدانید در تغذیه گیاهان گلخانه ای به چه موادی نیاز است، باید ابتدا ساختار گیاه را بشناسید. ۹۰ درصد وزن گیاه را آب و ۹۰ درصد وزن ماده خشک را کربن، هیدروژن و اکسیژن تشکیل می دهد و ۱۰ درصد باقیمانده را ۱۴ عنصر ضروری تشکیل می‌دهند (12 عنصر شامل عناصر پرمصرف و کم‌مصرف و کلر و سدیم می‌باشند.
توزیع مواد معدنی در گیاه
اگر بعد در دمای ۵۰۰ درجه سانتیگراد به مدت ۴ ساعت قرار داده شود میشود که ۹۰–۹۵ درصد برگ را آب تشکیل می‌دهد و دارای ۵–۱۰ درصد ماده خشک می‌باشد و 1– ۲۵ درصد وزن خشک گیاه را مواد معدنی تشکیل می‌دهند. میزان مواد معدنی بستگی به نوع گیاه، نوع اندام یا بافت و سن آن دارد. میزان مواد معدنی در بذر بیشتر از میوه، و در ریشه کوچک، بیشتر از ریشه بزرگ می‌باشد. دی اکسید کربن خاک در ترکیب با آب تشکیل اسید کربنیک می‌دهد که باعث شکستن مواد آلی خاک ذرات به خاک و کودها میشود و باعث آزاد شدن یون‌ها و جذب آنها توسط ریشه می‌گردد.
ظرفیت تبادل کاتیونی خاک
pH
بیانگر میزان اسیدی یا بازی بودن خاک است و برحسب لگاریتم عکس یون‌های هیدروژن بیان میشود.pH برابر ۶، ۱۰ برابر اسیدی‌تر از pH برابر ۷ است و pH برابر ۵، ۱۰ برابر اسیدی‌تر از pH برابر ۶ است. بنابراین اگر 5/4 کیلوگرم آهک برای افزایش pH از ۵ به ۶ لازم باشد، ۴۵ کیلوگرم آهک برای افزایش pH از ۵ به ۷ لازم است. در pH های بالا و پایین، عناصر غذایی یا سایر مواد شیمیایی خاک ترکیب و از دسترس گیاه خارج می‌شوند. در pH خیلی اسیدی عناصر کم مصرف، آلومینیوم و آهن سه ظرفیتی ترکیب می‌شوند. در pH قلیایی عناصر کم مصرف، کربنات، کلر و سولفات ترکیب و غیر محلول می‌شوند.
pH مناسب کشت خاکی 8/6–2/6، کشت بدون خاک 6–4/5 است. علل پایین بودن Ph برای کشت بدون خاک:
۱– مقدار آلومینیوم، منگنز و آهن بسیار کمتر از حدی است که بتواند در گیاه سوختگی ایجاد نماید و باعث تثبیت فسفر شود.
۲– برای افزایش pH و رساندن آن به حد لازم، به مقدار زیادی کلسیم و منیزیم نیاز است.
میزان pH مناسب برای گیاه
در pH اسیدی، آهن، منگنز، آلومینیم جذب و فسفر تثبیت میشود، اما جذب کلسیم، منیزیم، گوگرد و مولیبدن کاهش می‌یابد. در pH قلیایی جذب فسفر، آهن، منگنز، روی، مس و بر کاهش می‌یابد.
بستر کشت گلخانه (خزه‌ها و پوست کاج) دارای pH اسیدی است و باید سنگ آهک کشاورزی (دولومیت) به آن اضافه کرد. سنگ آهک معمولی فقط کلسیم دارد. اگر اندازه ذرات سنگ آهک کمتر از 25/0 میلی متر باشد، به سرعت در آب حل شده و باعث افزایش سریع pH میشود و اثر منفی دارد.
مطلب مرتبط: تریپس چیست
عناصر پرمصرف تغذیه گیاهان گلخانه ای
نیتروژن
نیتروژن به صورت اوره، نیترات و آمونیوم مصرف میشود. نیتروژن در خاک کاملاً متحرک است، بنابراین علایم کمبود آن در برگهای پیر مشاهده میشود. گیاهان جوان آمونیوم را بهتر از نیترات جذب می‌کنند (برنج تمامی نیتروژن خود را به صورت آمونیوم دریافت می‌کند)، مواد آلی در اثر تجزیه توسط میکروب‌ها و واکنش‌های شیمیایی باعث آزاد شدن نیتروژن می‌شوند. همچنین نیتروژن آمونیومی توسط باکتریهای نیتریفیکاسیون (نیتروزوموناس) تبدیل به نیتریت شده (نیتریت برای گیاه سمی است) و توسط باکتری نیتروباکتر تبدیل به نیترات میشود. نیتروژن جذب شده توسط گیاه به صورت آمید در می‌آید و آمید با اسید ترکیب شده و تولید اسید آمینه می‌کند. میزان نیتروژن در برگ گیاه داوودی ۶–۵ درصد (۶۰۰۰۰–۵۰۰۰۰ پی پی‌ام) می‌باشد.
عنصر نیتروژن
واکنش گیاهان به اوره و آمونیوم یکسان است. بهترین رشد با استفاده از مخلوط نیترات با آمونیوم یا نیترات با اوره حاصل میشود.
pH لازم برای فعالیت باکتریهای تبدیل کننده نیتروژن آمونیاکی به نیتراتی، در خاک کمی بالاتر از ۷ است و در خاکی که pH 7–6 است، جمعیت باکتریها به اندازه کافی زیاد است تا میزان بیشتری آمونیوم و اوره مورد مصرف در نسبت کودی ۲۰–۲۰–۲۰ را تبدیل به نیترات کرده و کاهش دهند. در pH بیشتر از ۶ امکان تغییر شکل کودی و افزایش رشد جمعیت باکتریها در بسترهای بدون خاک وجود نداشته و باید نسبت کودی ۲۰–۱۰–۲۰ باشد که محتوی ۴۰ درصد نیتروژن آمونیاکی است. سوختگی آمونیاکی در زمستان بیشتر از تابستان است، زیرا در زمستان دمای محیط
ریشه کم است و فعالیت باکتریهای نیترات ساز نیز کاهش می‌یابد و در نتیجه مقدار آمونیوم زیاد و باعث سوختگی میشود.
بیشینه نیتروژن نیتراتی قابل قبول در آب آشامیدنی در اروپا ۲۳ پی پی‌ام و در آمریکا 45 پی پی‌ام می‌باشد. نیتروژن نیتراتی باعث افزایش pH و نیتروژن آمونیاکی باعث کاهش pH خاک می‌شوند. در تغذیه نیتروژنی به چند نکته باید توجه داشت.
نوع محصول در
میزان نیتروژن در گل داوودی ۶–۵ درصد و در گل رز ۴–۳ درصد می‌باشد و گیاهان پیازی (لاله نرگس و سنبل) نیازی به نیتروژن اضافی ندارند، چون پیاز دارای نیتروژن کافی می‌باشد.
مرحله نمو گیاه
داننهال های جوان و ظریف و قلمه‌های ریشه دار شده باید با غلظت کم تغذیه شوند. اکثرگیاهان ( به ویژه داوودی و میمون) در مراحل اولیه رشد نیاز به نیتروژن بیشتر دارند و با بالغ شدن و افزایش قدرت ساقه نیاز به نیتروژن کاهش می‌یابد.
فصل سال
وقتی شرایط رشد مهیا است، شکل آمونیومی بهتر است چون در اثر دمای بالای خاک آمونیوم تبدیل به نیتریت و در نهایت تبدیل به نیترات شده و جذب گیاه میشود. در اواخر پاییز – زمستان و اوایل بهار دمای خاک پایین است و میزان تبدیل آمونیوم به نیترات خیلی کم است، بنابراین باید کود نیتراتی مصرف شود. نیترات شکل بهتر قابل جذب توسط گیاه است.
فسفر
به صورت ارتوفسفات اولیه (H2PO4)، ارتوفسفات ثانویه (PO4) و فسفر الی جذب گیاه میشود. اکثر فسفر به صورت ارتو فسفات اولیه جذب گیاه میشود. فسفر در گیاه نسبتاً متحرک است. نسبت نیتروژن به فسفر در گیاهان زینتی 1:18–20 باشد. کمبود فسفر باعث ارغوانی شدن برگ میشود. فسفر و آهن به صورت آنتاگونیست عمل می‌کنند به این ترتیب که افزایش فسفر باعث کمبود آهن و زیادی آهن باعث کمبود فسفر میشود.
پتاسیم
اکثر خاکها دارای مقدار زیادی پتاسیم هستند، اما تنها مقدار کمی از آنها به راحتی جذب گیاه میشود. در بیشتر مواقع کود پتاسیم در حد مصرف لوکس است. سدیم و لیتیم تا حدی جایگزین پتاسیم می‌شوند. پتاسیم در گیاه متحرک است، بنابراین مقدار آن در بافت جوان فعال بیشتر از بافت پیر است. مقدار پتاسیم در گیاه بیشتر از همه عناصر یک ظرفیتی است. میزان آن در گل داوودی ۶–۵ درصد (۶۰۰۰۰–۵۰۰۰۰ پی پی‌ام). در میخک ۹ درصد (۹۰۰۰۰۰ پی پی‌ام) و درگل رز ۳–۲ درصد (۳۰۰۰۰–۲۰۰۰۰ پی پی‌ام) می‌باشد.
کلسیم
کلسیم به صورت پکتات کلسیم در لایه میانی دیواره سلولی برگ وجود دارد. سفتی گیاه به خاطر وجود کلسیم است. گیاه زینتی دیفن باخیا دارای کریستال کلسیم است. اگر برگ این گیاه جویده شود اکسالات وارد بافت زبان و گلو شده و باعث تورم همیشگی و احتمالاً خفگی میشود. کلسیم در گیاه غیر متحرک است و علایم کمبود در برگهای جوان دیده میشود. کمبود کلسیم باعث نمو جوانه جانبی و در نتیجه توقف نمو جوانه انتهایی میشود. برگ میخک در اثر کمبود کلسیم به صورت زاویه ۹۰ درجه درمی آید (Dieback). میزان کلسیم در گل داودی ۶–۱ درصد (۱۰۰۰۰۰–۶۰۰۰۰ پی پی‌ام) می‌باشد. اگر مقدار کلسیم کمتر از ۱ درصد باشد، رشد طبیعی گیاه کاهش می‌یابد.
منیزیم
منیزیم از عناصر متحرک در تغذیه گیاهان گلخانه ای است و کمبود آن باعث کلروز بین رگبرگی در برگهای پیر میشود و در صورت کمبود شدید، کل برگ زرد کم رنگ شده و در نهایت قهوه ای و از بین می رود. در گل داوودی افزایش پتاسیم باعث کمبود منیزیم می شود، بنابراین پتاسیم از جذب منیزیم جلوگیری می کند. در این صورت فقط با کاهش پتاسیم کمبود منیزیم رفع می شود نه با افزودن سولفات منیزیم. میزان آن در گل داودی ۳/۱-۰ درصد وزن خشک (۱۰۰۰۰-۳۰۰۰ پی پی ام) می باشد . اگر میزان منیزیم در گیاه به ۳/۰ درصد برسد، منجر به کاهش رشد گیاه میشود.
گوگرد
گوگرد به صورت سولفات از خاک و دی اکسید گوگرد از هوا جذب می شود. علائم کمبود آن شبیه کمبود نیتروژن است.
عناصر کم مصرف در تغذیه گیاهان گلخانه ای
عناصر کم مصرف به صورت محلول در آب آبیاری و یا محلول پاشی و یا مخلوط با عناصر پر مصرف به صورت سرک پس از کاشت و سبزشدن گیاه در طول دوره رشد مصرف میشود. عناصرکم مصرف در بستر بدون خاک بیشتر از بستر خاکی مورد نیاز است و معمولاً کمبود آنها بیشتر مشاهده میشود. سدیم و کلر در بستر کاشت و در محیط ریشه و یا از طریق مصرف کودهای دیگر تأمین و یا هنگام آبیاری همراه آب وارد محیط ریشه میشود. تنها گل میخک به مصرف مستقیم و خیلی کم سدیم نیاز دارد.
آهن
شکل فعال آهن در گیاه به صورت آهن دو ظرفیتی است. آهن سه ظرفیتی در بافت‌های گیاه نگهداری و برای گیاه قابل استفاده نیست. حتی در صورت فراهم بودن آهن سه ظرفیتی علایم کمبود آهن مشاهده میشود. آهن در گیاه غیرمتحرک است و علایم کمبود آن به صورت کلروز بین رگبرگی در برگهای جوان دیده میشود. افزایش آهک
و کلسیم باعث کمبود آهن میشود، چون آهن در خاکهای اسیدی در دسترس گیاه قرار می‌گیرد افزودن موادی با بنیان اسیدی باعث رفع کمبود آهن میشود. آهن به صورت کلات آهن (مانند سکوسترن) مصرف می‌گردد. میزان آن در برگ گیاه داودی ۴۰۰–۱۰۰ پی پی‌ام می‌باشد، کلات‌ها معمولاً تثیبت نمی‌شوند و اهمیت آنها به خاطر دیر
آزادشدن و تدریجی بودن روند تجزیه و جذب آب است. کلات‌ها به دو روش جذب می‌شوند.
– کلات توسط گیاه جذب شده و در داخل گیاه عناصر کم مصرف آزاد می‌شوند.
– عناصر کم مصرف از کلات آزاد شده و جذب گیاه میشود (سرعت کمتر از حالت اول است).
بر
بر در گیاه غیر متحرک است و علایم کمبود به صورت عدم رشد مریستم انتهایی شاخه و ريشه و تشکیل تعداد زیادی شاخه جانبی در قسمت بالایی ساقه (Witches Broom) در گل رز، داودی و گل میمون ظاهر میشود. افزایش پتاسیم در گل میخک باعث کمبود بر میشود. میزان آن در برگ گل داودی ۱۰۰-۲۵ پی پی ام می‌باشد، غلظت بیش از ۱۰۰ پی پی ام باعث سوختگی لبه برگ می شود. علایم مسمومیت ابتدا در برگهای پیر و سپس به ساقه سرایت می‌کند.
منگنز
منگنز به صورت یون دو ظرفیتی جذب گیاه میشود. در گیاه غیر متحرک است و علایم کمبود آن که شبیه کمبود آهن است در برگهای جوان دیده میشود. منگنز مستقیماً از طریق برگ جذب گیاه میشود. افزایش میزان بر باعث کمبود آهن در گیاه می‌گردد. میزان آن در گل داودی ۵۰۰–۲۵۰ پی پی‌ام می‌باشد. بارندگی زیاد باعث کاهش اکسیژن و تبدیل منگنز ذخیره شده در خاک به شکل قابل استفاده و سوختگی ناشی از مسمومیت منگنز میشود. راه حل آن زه کشی بستر و تهویه مطلوب است.
مس
مس به صورت یون دو ظرفیتی جذب میشود. علایم کمبود آن شبیه کمبود بر است.خاکهای هوموسی و پیتی دارای کمبود مس هستند. میزان آن در گل داودی ۵۰–۲۰ پی پی‌ام می‌باشد.
روی
روی به صورت یون دو ظرفیتی جذب میشود. قارچ کش ها دارای عنصر روی هستند. کمبود آن باعث توقف رشد و عدم تشکیل بذر میشود. کمبود آن باعث نوعی کلروز خاص به نام Mottle Leaf در هلو و مرکبات میشود. میزان آن در برگ گل داودی ۵۰–۲۰ پی پی‌ام می‌باشد.
مولیبدن
مولیبدن در گیاه متحرک است، اولین علایم کمبود آن شبیه کمبود نیتروژن است و برگهای پایینی گیاه رنگ سبز خود را از دست می‌دهند. در گیاهی که با کمبود مولیبدن نیترات به خوبی جذب نمی‌شود، حتی اگر مقدار زیادی از آن در خاک وجود داشته باشد، pH بزرگ‌تر یا مساوی ۶ مناسب جذب مولیبدن از خاک است. در pH کمتر از ۶ مولیبدن توسط کلویید خاک تثبیت میشود و برای گیاه قابل استفاده نیست.
کلر
در تغذیه گیاه در گلخانه، کلر به صورت یون کلرید جذب گیاه میشود. علائم کمبود آن سوختگی نوک با کنار برگ (Scorching)، پژمردگی، کلروز و برنزه شدن برگهای پیر و زردی زودتر از بلوغ و ریزش برگ است و باعث کاهش اندازه برگ و کند شدن رشد میشود. یون کلرید باعث آلودگی آب نهرها میشود، نمک طعام و کلرید پتاسیم مورد استفاده برای ذوب برف خیابان‌ها باعث آلودگی آبهای زیرزمینی می‌شوند.
سایر عناصر
سایر عناصر برای تغذیه گیاهان گلخانه ای شامل آلومینیم، سدیم و سیلیسیم است که به مقدار زیاد در بافت برگ دیده میشود. سدیم بیش از ۱۰۰۰۰ پی پی‌ام در بافت برگ میخک باعث عدم بازشدن جوانه گل میشود. در آزالیا میزان ۶۰۰۰ پی پی‌ام سدیم باعث سوختگی برگ و کاهش رشد می‌گردد.
بیشترین میزان آلومینیم در ریشه وجود دارد. گیاهان کاشته شده در خاکهای اسیدی دارای میزان آلومینیم بیشتری نسبت به خاکهای قلیایی هستند. آلومینیم در pH پایین در دسترس گیاه قرار می‌گیرد. در هورتانسیا رنگ گل وابسته به مقدار آلومینیم آزاد در خاک است. آلومینیوم کافی باعث آبی شدن رنگ گل و کمبود آن باعث صورتی یا قرمز شدن رنگ گل میشود. گل کاران با کوددهی فسفر، قابلیت دسترسی به آلومینیم آزاد خاک را کنترل می‌کنند. فسفر یون آلومینیم را در بر گرفته و از جذب آن توسط گیاه جلوگیری می‌کند.
کاه غلات دارای سیلیسیم است. به استثنای اکسیژن، میزان سیلیسیم خاک نسبت به سایر عناصر بیشتر است. سیلیسیم بر ظرفیت تبادل کاتیونی خاک اثر می‌گذارد و زیادی سیلیسیم باعث افزایش این ظرفیت شده و در نهایت منجر به باروری خاک میشود. فلور به میزان ۴–۳ پی پی‌ام در آب وجود دارد. در برخی شهرها ا پی پی‌ام فلور را به آب اضافه می‌کنند. گیاهان خانواده لیلیاسه بسیار حساس به این عنصر بوده و در 25/0 پی پی‌ام نوک برگ آن دچار سوختگی میشود. در pH5 /6–6، یون فلور توسط کلسیم نگهداشته شده و قابل جذب گیاه نیست. کارخانه‌های تولید کود سوپرفسفات تولید مقدار زیادی فلور در هوا می‌کنند که باعث آلودگی هوا میشود.
