چگونه تهویه گلخانه و حرکت هوا در آن را تنظیم کنیم؟

• ‫9 نظر
• آخرین بروزرسانی در29 مرداد 1401

تهویه گلخانه و حرکت هوا در گلخانه، می تواند بسیار تأثیر گذار باشد و مسئله ای مهم در مدیریت گلخانه است. گیاه تعاملاتی با محیط خود دارد. به غیر از تبادل املاح و مواد مدنی لازم با خاک (یا بستر کشت) یا آب، با هوا و اتمسفر خود نیز در تعامل است. در تشابه با انسان که هم به برخی مواد مورد نیاز خود را از آب و غذایی که مصرف می کند می گیرد، و از اکسیژن موجود در هوا برای تنفس و ادامه حیات استفاده می کند؛ گیاه نیز همچین مکانیزم و کارکردی دارد. همانطور که میزان هوا و اکسیژن برروی رشد و ادامه حیات انسان تأثیر دارد، برای گیاه هم به همین اندازه (شاید هم بیشتر!) با اهمیت باشد. گلخانه‍‌ای که نتواند تهویه مناسبی برای گیاهان محیا کند، با شکست مواجه خواهد شد. برعکس اگر حرکت هوا در گلخانه و تهویه گلخانه به درستی صورت بگیرد، گیاهان محصولات کیفیت بهتری خواهند داشت. در پایین دلایل اهمیت جابجایی هوا در گلخانه را تک تک بررسی کرده‌ایم. با نهال رویش همراه باشید.

در یک گلخانه دارای سیستم گرمایش هوای داغ، یکنواخت نبودن زیادی در دما مشاهده می شود. این یکنواخت نبودن بیشتر به صورت شیب عمودی و به صورت لایه های دمایی ظاهر می شود. لایه های بالایی هوای گلخانه، گرم تر از لایه های پایین است؛ زیرا وزن هوای گرم کمتر از هوای سرد است.

جریان هوای سرد و گرم در گلخانه

سیستم های گرمایش آبی با لوله های افقی، یکنواختی بیشتری ایجاد می کند. همین حالت در گرمایش خاک هم وجود دارد. در گلخانه های بدون گرمایش، لایه لایه شدن دما اهمیت کمتری دارد. برای یکنواختی دما، هوا باید در داخل گلخانه حرکت کند.

اهداف جابجایی و تهویه هوا

• مبادله هوای داخل و خارج گلخانه
• تهیه دی اکسید کربن لازم برای گلخانه
• کنترل دمای بالا. اکثر گیاهان در دمای بالای 35 درجه سانتی گراد آسیب می بینند.
• متعادل کردن رطوبت به ویژه در زمستان. هاگ اکثر قارچ ها برای جوانه زنی نیاز به رطوبت نسبی بالا دارند. رطوبت بالا در گلخانه باعث افزایش تراکم بخار اب روی برگ های گیاه می شود. وجود لایه آب روی برگ نیز باعث کمک به جوانه زنی هاگ می شود.
• تهویه اتوماتیک باعث کاهش هزینه کارگری، تهویه یکنواخت و ثابت نگه داشتن دما برای رشد و نمو گیاهان می شود.

چرخش هوا در گلخانه

علاوه بر کمک حرکت هوای گلخانه به یکنواختی دمای هوای گلخانه از طریق جلوگیری از لایه لایه شدن، حرک هوا تأثیر زیادی روی مورفولوژی، فیزیولوژی، و تولید مثل گیاهان دارد؛ زیرا این امر روی دمای برگ، تبادل گازی، و مقاومت لایه مرزی و در نتیجه فتوسنتز، تعرق و مصرف آب مؤثر است.

لایه مرزی چیست؟

لایه مرزی لایه نازکی از هواست که سطح برگ را در برگرفته است. گیاه از طریق برگ انرژی، بخار آب و Co₂ را با محیط تبادل می کند. ضخامت لایه مرزی میتواند از کمتر از 1 میلی متر تا حداکثر 10 میلی متر متفاوت باشد.

لایه مرزی و تبادل انرژِی، کربن دی اکسید و آب گیاه توسط برگ در گلخانه

در داخل یک گلخانه، به طور میانگین سرعت باد حدود 10%  سرعت باد بیرون است. این جابجایی محدود هوا در داخل گلخانه، موجب ایجاد یک لایه ضخیم مرزی می شود که این لایه در مقایسه با هوای آزاد، مانع انتشار Co₂ و بخار آب از روزنه ها می شود و فتوسنتز کاهش می یابد.

محل نصب دستگاه تهویه

دستگاه تهویه در محلی نصب می شود که اختلاف سطح کافی با بلندترین ارتفاع گیاهان داشته باشد، تا گیاهان در معرض مستقیم جریان هوای گلخانه قرار نگیرند. دستگاه تهویه باید در خلاف جهت باد غالب نصب شود.

انواع تهویه

تهویه گلخانه انواع مختلفی دارد و بر اساس استفاده از تجهیزات و زمان سال می تواند به شکل های مختلفی صورت بگیرد. انواع تهویه عبارت است از:

تهویه تابستانی

هدف اصلی تهویه تابستانی جلوگیری از افزایش دمای هوا در گلخانه است. علت افزایش دمای گلخانه، افزایش شدت تابش خورشید از پوشش گلخانه است.

تهویه طبیعی

تهویه طبیعی بر مبنای حرکت طبیعی هوا استوار است که در اثر فشار باد یا تفاوت دمای داخل و بیرون گلخانه ایجاد می شود.

تهویه با پنکه

پنکه ها به تنهایی برای تهویه گلخانه های پلاستیکی مورد استفاده قرار می گیرند. هوای تازه باید از بیرون گلخانه وارد شود تا جای هوای خارج شده توسط پنکه خارج کننده هوا را بگیرد. بنابراین پنجره یا پنجره هایی در دیوار جانبی یا انتهایی گلخانه و در مقابل پنکه ایجاد می شوند.

تهویه زمستانی

در زمستان در زمانی که بخاری جهت افزایش دمای گلخانه و رساندن آن به میزان مورد نیاز رشد گیاه کار می کند، نیاز به تهویه می باشد.هوای تازه بیرون باید به گلخانه وارد و جای هوای گرم داخل گلخانه را بگیرد.

تهویه زمستانی گلخانه یا فن جت

این روش تهویه و حرکت و جابجایی هوا در گلخانه، از اجزای مختلفی تشکیل شده است. اجزای تشکیل دهنده تهویه زمستانی یا فن جت عبارتند از:

• کانال پلاستیکی سوراخ دار پلی اتیلنی
• پنکه ایجاد کننده فشار
• پنجره ورود هوای تازه
• ترموستات کنترل کننده
• پنکه هواکش یا خارج کننده

واکنش های گیاه

حرکت هوا روی رشد گیاه مؤثر است. حرکت هوا انتقال انرژی، تعرق و جذب Co₂ را تغییر می دهد و در نتیجه روی اندازه برگ، رشد ساقه و مقدار محصول تأثیر می گذارد. مهم ترین تأثیرات خود را به شکل کاهش مقاومت لایه مرزی نشان می دهد. در لایه مرزی، سرعت هوا، دما و خصوصیات Co₂ و بخار آب متفاوت از هوای اطراف است.
حرکت هوا از طریق تهویه، تیگمومورفوژنز را آغاز می کند که احتمالا از طریق افزایش سطح اتیلن در میانگره ها موجب ایجاد ساقه های ضخیم تر و میانگره های کوتاه تر می شود. این امر موجب استحکام (سختی) گیاه می شود.

تنش مکانیکی

اثر مکانیکی گاز روی گیاهان، بر مورفولوژی آنها تأثیر میگذارد. هرگونه تحرک مکانیکی که شدت کافی داشته باشد، در هر مرحله رشد تأثیر منفی دارد. سرعت باد بیشتر از 4.5 متر بر ثانیه، آسیب مکانیکی ایجاد می کند، اما معمولا این مقدار هرگز در داخل گلخانه وجود ندارد.

دما و تبادل گاز

تأثیر مهم حرکت هوا روی تبادل گرما، جذب Co₂ و تبخیر و تعرق، از طریق تأثیر روی لایه مرزی سطح برگ توضیح داده می شود.
حرکت هوا، ضخامت لایه مرزی را کاهش می دهد و روی همه فرآیندهایی که به دما و تبادل گاز بستگی دارند، تأثیر می گذارد.

فن های لایه زدایی هوا به طور فزاینده برای مخلوط کردن هوا در گلخانه استفاده می شود

تنظیم حرکت هوا

سرعت 0.5 و 0.7 متر بر ثانیه هوا برای رشد بهینه و تسهیل تبادل گاز (Co₂ و بخار آب) در برگ ها توصیه می شود؛ اما سرعت بیش از یک متر بر ثانیه در اطراف برگ، رشد را کاهش می دهد.
برخی مؤلفان توصیه می کنند که کل هوای بالای کانوپی باید با سرعت 0.2 متر بر ثانیه حرکت کند تا از لایه لایه شدن هوا بدون ایجاد تلاطم جلوگیری شود. برای این کار، معمولا پنکه هایی در قسمت بالای محصولات نصب می شوند؛ اما نباید فاصله آنها بیشتر از 0.9 تا 1 متر باشد تا مقداری هوا در داخل کانوپی حرکت کند. محور پنکه باید موازی سطح زمین و در جهت خط الراس باشد. جریان مورد نیاز، 0.01 متر مکعب بر ثانیه بر هر مترمربع گلخانه، با نصب در جهت حرکت هوا در فاصله کمتر از 30 برابر قطر پنکه به دست می آید. هنگامی که شبکه خوب توزیع هوا وجود داشته باشد، مانند آنچه برای غنی سازی کربن استفاده می شود، هوا میتواند در داخل گلخانه از طریق تزریق هوا از طریق این شبکه گردش کند.