Menu
آب چند نقش اساسی در گیاه ایفا می کند و 95 درصد وزن گیاه را تشکیل می دهد. تنها همین یک جمله می تواند تمام اهمیت آب برای محصولات گلخانه ای و ابیاری گلخانه ها را بیان کند. آب مواد زیادی را در خود حل میکند و وسیله انتقال مواد غذایی به گیاهان است. این مایع از طریق تورژسانس سلول، موجب سفتی و شکل دهی اندام های گیاه می شود. آب در گلخانه برای فتوسنتز ضروری است و در بسیاری از واکنش های شیمیایی متابولیسم گیاه شرکت می کند. علاوه بر این، آب به گیاه امکان می دهد که با تبخیر از طریق تعریق، گرمای اضافی را دفع کرده و باعث خنک شدن سطح برگ ها می شود. در ادامه این مقاله نهال رویش، نقش آب در گلخانه و مراحل و شرایط درست ابیاری گلخانه را شرح داده است.
در آبیاری گلخانه، تعرق و تبخیر دو پدیده اساسی هستند که تأثیر قابل توجهی بر فرآیند رشد و توسعه گیاهان دارند.
تعرق به عملیات خروج آب از سطح برگ‌های گیاهان اشاره دارد، که از طریق آن گیاهان رطوبت را از خود ترشح می‌کنند. این فرآیند، بخشی از فرایند تنفس گیاهی است و به کنترل دما و رطوبت درون گیاه کمک میکند.
از طرف دیگر، تبخیر مربوط به فرایند تبدیل آب از حالت مایع به بخار در سطح خاک و سطح برگ‌ها است که انرژی را به گیاهان ارائه می‌دهد و در دوره‌های خشکی، ممکن است به میزان آب مورد نیاز گیاهان تأثیر بگذارد.
در آبیاری گلخانه، شناخت عمیق از این دو فرآیند و مدیریت مناسب آنها با استفاده از تکنولوژی‌های مدرن، از جمله حسگرهای رطوبتی، به مدیران گلخانه کمک میکند تا مصرف آب را بهینه کنند و عملکرد گیاهان را بهبود بخشند.
ممکن است تعرق به 98% کل آب جذب شده در چرخه زندگی گیاه برسد. ولی معمولا این مقدار ۹۵% است و بقیه ان صرف متابولیسم می شود. (1)
هنگامی که خاک خیس است (مثلا پس از ابیاری)، تبخیر از خاک بالاست؛ اما با خشک شدن سطح خاک به سرعت کاهش می یابد و آبگیری مجدد انجام نمی شود. هنگامی که رشد گیاهان کند است، و گیاهان سایه اندازی کمی روی خاک دارند، تبخیر می تواند بسیار مهم باشد.
تأثیر تنش آب بر رشد و توسعه گیاهان گلخانه‌ای بسیار مهم است. تنش آب می‌تواند اثرات مخربی بر رشد، توسعه و عملکرد گیاهان در محیط گلخانه داشته باشد. این تنش ممکن است به دلایل مختلفی از جمله کمبود آب، فراهم نبودن منابع آبی به موقع یا استفاده نامناسب از آب ایجاد شود. برای مثال، کمبود آب می‌تواند منجر به توقف رشد، کاهش حجم برگ‌ها، آسیب به ریشه‌ها و حتی مرگ ناگهانی گیاهان شود. علاوه بر این، تنش آب می‌تواند باعث افزایش غلظت مواد مغذی در خاک و بروز مشکلات مرتبط با شوری خاک شود، که این امر می‌تواند به تنش‌های فیزیولوژیکی گیاهان منجر شود. برعکس، مدیریت صحیح و بهینه منابع آبی و استفاده از روش‌های آبیاری مناسب می‌تواند به حفظ رطوبت خاک، بهبود عملکرد گیاهان و افزایش مقاومت آنها در برابر تنش‌های آبی کمک کند. از این رو، شناخت دقیق از تأثیرات تنش آب بر رشد و توسعه گیاهان گلخانه‌ای و اعمال راهکارهای مناسب، امری بسیار حیاتی برای بهبود کیفیت و عملکرد محصولات در محیط گلخانه است.
بخار آب از دست رفته به اتمسفر از اتاقک زیر روزنه در طی فرآیند تعرق، از طریق جذب آن از خاک جبران می شود. وقتی پتانسیل آب در بافت های گیاه به حدی کاهش می یابد که تأثیر منفی برروی انجام فرآیند های فیزیولوژیکی داشته باشد، گیاه از تنش یا کمبود آب رنج می برد.
دلایل زیر می توانند باعث کمبود آب در گیاه شوند:
نیاز آبی گیاهان در گلخانه یکی از موارد حیاتی است که تأمین آن با دقت و هوشمندی مدیریت می‌شود. تنظیم و مدیریت مناسب آبیاری بر اساس نیازهای ویژه هر گیاه، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
تعیین میزان دقیق آب مورد نیاز هر گیاه در گلخانه، به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی، محیط کشت، دوره رشد و شرایط محیطی، یک فرآیند پیچیده است.
در این راستا، شناخت نیازهای آبی هر گونه گیاهی و تأمین آب به میزان لازم برای رشد و توسعه صحیح آن، از اهمیت بسیاری برخوردار است. با استفاده از فناوری‌های مدرن و حسگرهای رطوبتی پیشرفته، می‌توان به طور دقیق میزان آب مورد نیاز هر گیاه را اندازه‌گیری کرده و فرآیند آبیاری را بهینه کرد. در این راه، آگاهی از نیازهای آبی گیاهان، می‌تواند به بهبود کیفیت و عملکرد محصولات گلخانه‌ای کمک کند و همچنین به حفظ منابع آبی محیط زیست کمک نماید.
مقدار آب خاک را می توان با روش مستقیم، با نمونه برداری خاک و خشک کردن آن در آون و محاسبه مقدار رطوبت وزنی (به صورت وزن) اندازه گیری کرد؛ اما این کار وقت گیر است و در آن نظارت و بررسی مداوم اطلاعات امکان پذیر نیست.
اگر قرار است طوبت وزنی به رطوبت حجمی تبدیل شود، در این صورت، وزن مخصوص ظاهری خاک موردنیاز است.
چند روش غیر مستقیم، برآوردی از رطوبت حجمی خاک ارائه می دهند. از مهم ترین آنها می توان به روش پروب نوترونی (امروزه استفاده نمی شود)، بازتاب دامنه زمان و بازتایدامنه فرکانس اشاره کرد.
در گذشته برای اندازه گیری میزان آب خاک برای استفاده در امر آبپاشی گلخانه از اندازه گیری نوترون استفاده می شد. امروزه با استفاده از حسگر های دی الکتریکی که ثابت دی الکتریکی ماتریکس خاک را اندازه گیری می کنند، می توان مقدار رطوبت حجمی خاک را برآورد کرد. در این راه دو روش وجود دارد: 1- TDR و 2- FDR.
TDR بر اساس اندازه گیری زمان انتقال علائم الکترومغناطیس در طول یک شاخص فلزی است که درون خاک قرار داده شده است. حسگر های FDR از ظرفیت (قابلیت یک جسم برای ذخیره شارژ الکتریکی) برای اندازه گیری ثابت دی الکتریمی ماتریکس خاک استفاده می کنند. حسگر های اندازه گیری آب خاک در گلخانه FDR، عملکرد بهتری نسبت به حسگر های TDR دارند.
هر گیاهی نیازهای خاصی از نظر آبی دارد که بسته به ویژگی‌هایش متفاوت است. به طور کلی، نیاز آبی گیاهان در گلخانه‌ها به عواملی مانند نوع گیاه، مرحله رشد، شرایط محیطی و فصل بستگی دارد.
برای مثال، گیاهانی مانند گوجه فرنگی و خیار که از خانواده گیاهان خوراکی هستند، نیاز به آبیاری منظم و متناسب با رشد و توسعه آنها دارند. این گیاهان باید در طول فصول گرم و میوه‌دهی فراوان خود، آب کافی را دریافت کنند.
از طرف دیگر، گیاهانی مانند کاکتوس‌ها که از خانواده گیاهان خشکی هستند، نیاز به آب کمتری دارند و ممکن است با آبیاری نادر یا خشکی برخورد کنند.
اهمیت بیشتری در تعیین نیازهای آبی گیاهان در گلخانه به وجود می‌آید زیرا معمولاً محدودیت‌هایی همچون فضای محدود و استفاده موثر از منابع آب در گلخانه‌ها وجود دارد.
به طور کلی، برای مدیریت منابع آبی در گلخانه‌ها، لازم است که نیازهای آبی هر گونه گیاهی بررسی و مورد بررسی دقیق قرار گیرد تا استفاده بهینه از آب و حفظ محیط زیست تضمین شود.
مقدار آب مورد نیاز برای کشت گوجه فرنگی در یک متر مربع گلخانه به عوامل مختلفی مانند شرایط هوا و فصل، مرحله رشد گیاه، و نوع خاک و سیستم آبیاری بستگی دارد. اما برای محاسبه تقریبی، میتوانید از متوسط مصرف آب گوجه فرنگی در یک متر مربع گلخانه استفاده کنید.
معمولاً گوجه فرنگی در یک متر مربع گلخانه در یک فصل رشد (مثلاً بهار و تابستان) به حدود 4 تا 7 لیتر آب در روز نیاز دارد. این مقدار مصرف آب ممکن است بسته به شرایط محیطی و عوامل دیگر متغیر باشد.(مرحله رشد گیاه)
بنابراین، به طور تقریبی می‌توان گفت که آب مورد نیاز برای کشت گوجه فرنگی در یک متر مربع گلخانه در روز حدوداً بین 4 تا 7 لیتر است. این ارقام ممکن است بر اساس شرایط مختلف محیطی تغییر کنند و برای محاسبه دقیق‌تر، با مشاوره با کارشناسان نهال رویش یا استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند توصیه می‌شود.
مقدار آب مورد نیاز برای کشت خیار همانند گوجه فرنگی در یک متر مربع گلخانه نیز بستگی به عوامل مختلفی دارد، از جمله شرایط هوا، فصل، مرحله رشد گیاه، و سیستم آبیاری. برای محاسبه تقریبی، میتوانید از متوسط مصرف آب خیار در یک متر مربع گلخانه استفاده کنید.
معمولاً خیار در یک متر مربع گلخانه در فصل رشد (مثلاً بهار و تابستان) نیاز به حدود 3 تا 5 لیتر آب در روز دارد. این مقدار مصرف آب نیز بسته به شرایط محیطی و عوامل دیگر متغیر می‌باشد.
به طور تقریبی می‌توان گفت که آب مورد نیاز برای کشت توت فرنگی در یک متر مربع گلخانه در روز حدوداً بین 2 تا 4 لیتر است. این ارقام بر اساس شرایط مختلف محیطی متغیر است.
متوسط مقدار آب مورد نیاز برای کاشت کاهو در یک متر مربع گلخانه بین 3 تا 5 لیتر در روز باشد، اما این مقدار می‌تواند بسته به شرایط محیطی، فصل، مرحله رشد گیاه، نوع خاک و سیستم آبیاری متغیر باشد.
بر اساس منابع علمی معتبر و مشاوران کشاورزی، متوسط مقدار آب مورد نیاز برای کاشت بلوبری در یک متر مربع گلخانه معمولاً بین 2 تا 4 لیتر در روز تخمین زده می‌شود. این مقدار می‌تواند بسته به شرایط محیطی، فصل، مرحله رشد گیاه، نوع خاک و سیستم آبیاری متغیر باشد.
در سیستم هیدروپونیک، مقدار آب مورد نیاز برای بلوبری ممکن است متفاوت باشد و بستگی به شرایط مختلفی دارد. این شرایط شامل نوع سیستم هیدروپونیک، محیط رشد (مانند مصالح کشت، محلول غذایی و …)، شرایط هوا و رطوبت محیط و … می‌باشد. علاوه بر این، در سیستم هیدروپونیک، آب به صورت مستقیم به ریشه‌های گیاهان تامین می‌شود و نیاز به آبیاری سنتی خاکی نیست، بنابراین آب کمتری مصرف می‌شود.
مقدار آب مورد نیاز برای کاشت گل رز در یک متر مربع گلخانه بستگی به عوامل مختلفی دارد از جمله نوع خاک، شرایط هوا، نور، و سیستم آبیاری. اما برای ارائه یک تخمین تقریبی، می‌توانیم به مصرف آب روزانه برای کشت گل رز در شرایط معمولی اشاره کنیم.
به طور معمول، گل رز برای رشد به آب زیادی نیاز دارد. در یک متر مربع گلخانه، ممکن است نیاز به حدود 4 تا 6 لیتر آب در روز داشته باشد. این مقدار مصرف آب ممکن است با توجه به شرایط محیطی متغیر باشد.
فرآیند معمولاً با استفاده از سیستم‌های آبیاری خاصی انجام می‌شود که می‌توانند شامل آبیاری زمینی، آبیاری قطره‌ای، یا هیدروپونیک باشند. هدف اصلی از آبیاری گلخانه، فراهم کردن شرایط بهینه آبی برای رشد و توسعه گیاهان و افزایش عملکرد آنها است.
در گلخانه انواع روش های آبیاری برای رساندن آب به گیاهان و محصولات استفاده می شود. آبیاری انواع گلخانه با توجه به فضای آنها، بستر کشت، محصولات درحال پرورش و… می تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال در گلخانه های هیدروپونیک، از سیستم آبیاری هیدروپونیک استفاده می شود که مناسب آبکشت است. در گلخانه های دیگر نیز متناسب با شرایط آنها، کارشناس می تواند پیشنهاد درست را به صاحب گلخانه بدهد. برای انجام این امر میتوانید از نهال رویش کمک بگیرید.
آبیاری مه پاشی شامل یک لوله اصلی آب است که در طول گلخانه کشیده می شود و سرتاسر گلخانه را پوشش داده است. این لوله اصلی آب، شامل نازل هایی است که می توانند مواد مغذی و ترکیبات را بر روی محصولات بپاشند.
افزایش سرعت جذب آب توسط گیاهان یکی از مزایای استفاده از سیستم Fogger یا مه‌پاش است زیرا هرچه قطرات آب ریزتر و کوچک تر باشد گیاه راحت تر آب را جذب میکند که این فرآیند فتوسنتز و فعالیت‌های متابولیکی گیاهان را تسریع میکند. به این ترتیب، سیستم آبیاری مه پاش نه تنها به بهبود توزیع و جذب آب توسط گیاهان کمک میکند بلکه باعث افزایش عملکرد و رشد سالم گیاهان نیز می‌شود.
تمامی سطح باغ بدون ایجاد مرز بندی آبیاری می‌شود که در نتیجه، آب زیادی از دست می‌رود و به علت تبخیر رطوبت، نمک بالا آمده و تجمع نمک برای گیاه و خاک مضر است. (1)
آبیاری زیرسطحی تراوا سیستمی است که با استفاده از لوله های متخلخل اسفنجی آب، کود، سم و موارد مغذی را در یک فضای رطوبتی مستقیما در اختیار ریشه قرار می‌دهد. پیاده‌سازی این روش همانند آبیاری قطره ای است، با این تفاوت که به صورت زیر زمینی و نشتی انجام می شود. برای این کار می توان لوله ها را در عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متری درون شیارهایی داخل زمین قرار داد و با خاک روی آن ها را پوشاند. از مزایای این سیستم این است که به راحتی آب، مواد غذایی و سموم نباتی را در اختیار ریشه قرار می‌گیرد. ممانعت از رشد علف های هرز، عدم نیاز به تسطیح زمین و انجام تهویه از دیگر مزایای این روش می‌باشد.
این روش در گلخانه بیشتر استفاده می‌شود. در پای درخت لوله‌ای وجود دارد که در هر ساعت حدود ۷ – ۳ لیتر آب را در پای گیاه می‌چکاند. هدف از کاربرد این شیوه، مرطوب کردن نصف خاکی است که در اطراف ریشه گیاهان بالغ و یا گیاهان سایه انداز قرار دارد.
آب در مدت زمانی طولانی و به آهستگی فقط به ناحیه ریشه که عمل رشد از آنجا آغاز می‌شود، داده می‌شود، مقدار خاکی که مرطوب می‌شود، بسته به بافت خاک و زمان آبیاری و تعداد گسیلنده‌ها (قطره چکان) دارد که از حداقل ۱ تا ۸ سوراخ برای هر گیاه است. فاصله گسیلنده‌ها از تنه درختان باید حداقل ۳۰۰ میلی‌متر باشد.
آبیاری در این روش باید دایمی باشد و آبیاری در فصل رشد، هر روز و یا هر دو روز یک بار انجام شود به دلیل فرآیند تبخیر و تعرق از سطح گیاه، موئینگی خاک که سبب حرکت بیشتر آب در بین گسیلنده‌ها می‌شود در زمان خشک شدن خاک کم می‌شود می‌توان جهت جلوگیری از خشک شدن خاک سطحی از انواع مالچ استفاده کرد.
به منظور ذخیره کردن آبی که درخت در نوبت پیشین آبیاری مصرف کرده است، فاصله زمانی بین آبیاری‌های قطره‌ای در گلخانه بستگی به عوامل متعددی دارد که شامل نوع گیاه، شرایط محیطی، نوع خاک، و شرایط آبیاری است. اما به طور کلی، برای برخی از گیاهان در شرایط گلخانه، فاصله‌ی زمانی معمولاً بین ۲۴ تا ۷۲ ساعت است.(1) به دلیل اهمیت این مورد در مورد مزایا و معایب این روش در ذیل آورده ایم:
s(1)اصول باغبانی با نگرشی کاربرد نوشته مهندس عباس شعاعی و مهندس حامد رضادی
s(2)مدیریت گلخانه نوشته دکتر محمدرضا حسندخت
s(3) Smith, J., et al. (2022). “Water Requirements of Different Plant Species in Greenhouses: A Case Study.” Journal of Agricultural Science, 45(2), 210-225. s
