راهنمای کامل نت هاوس یا باغ های سرپوشیده

• ‫4 نظر
• آخرین بروزرسانی در5 شهریور 1402

نت هاوس ها (Net house) برای جلوگیری از آسیب ها و صدمات احتمالی ابداع شده‌اند. به این وسیله میتوان باغ های معمولی را به باغ های سرپوشیده تبدیل کرد تا بسیاری از خسارات دفع شود. فعالیت های بخش کشاورزی به ویژه به علت شرایط طبیعی و اقلیمی کشور، به طور مداوم با مخاطرات متعدد مانند وقوع خشکسالی، سرمازدگی، طوفان، سیل، آفات و امراض، آتش سوزی و غیره در معرض تهدید است. این روند در ترکیب با سایر عوامل خطرساز، پایداری تولید، امنیت غذایی و دستاورد های توسعه‌ای بخش کشاورزی را با آسیب های جدید مواجه می نماید. بنابراین مدیریت یکپارچه، هماهنگ و سازمان یافته مخاطرا و بحران بخش کشاورزی به منظور کاهش خطرپذیری و حداقل نمودن خسارت ناشی از انواع مخاطرات در قالب یک برنامه مدون، مشتمل بر راهبردها، سیاست ها و اقدامات منسجم، امری مهم و اجتناب ناپذیر بوده و جزء اولویت های وزارت جهاد کشاورزی می باشد. در ادامه این مطلب با گلخانه سازی نهال رویش همراه باشید.

چرا باید از نت هاوس استفاده کنیم؟

گرچه ایران یکی از کشور های مهم تولید کننده محصولات باغی به شمار می رود، اما متأسفانه به دلیل شرایط خاص اقلیمی هر ساله خسارت های زیادی ناشی از تنش های محیطی از جمله سرما، گرما، تگرگ، باد، آفتاب سوختگی و سایر حوادث به محصولات وارد می شود. استفاده از انواع سازه گلخانه مانند گلخانه های نت هاوس، میتواند راهی برای دورماندن از ضررها و آسیب هایی هستند که از طریق حوادث طبیعی به کشاورزی و کشت محصول وارد می شود. در شرایط عادی، حوادث باعث کاهش کمیت و کیفیت محصولات می شود؛ به طوری که در بهار سال 1398 خسارت سرمازدگی وارده به محصولات باغبانی در 27 استان کشور، به میزان 369 هزار هکتار و حدود 2 میلیون تن از محصولات باغی با ارزش تقریبا 10 هزار میلیارد خسارت وارد گردیده است. بیشترین سطح خسارت در استان های فارس، قزوین، و آذربایجان شرقی با خسارت حدود 59، 57 و 42 هزار هکتار گزارش گردید. بیشترین خسارت مربوط به محصولاتی مانند انگور، هلو و شلیل، گردو و بادام، با خسارات به ترتیب 56، 57، 46 و 44 هزار هکتار بوده است. با توجه به خسارت و تنش های محیطی، بهترین کار استفاده از کشت محافظت شده (گلخانه) است. یکی از روش های کشت محافظت شده، استفاده از نت هاوس (باغ سرپوشیده) در باغبانی و زراعت است. از نت هاوس برای تولید اغلب محصولات باغی از جمله انواع میوه‌ها، نشاها، سبزی‌ها و انواع جالیز در مناطق مختلف مورد بهره‌برداری قرار داد.

نت هاوس یا باغ سرپوشیده

تعریف نت هاوس (باغ سرپوشیده)

نت هاوس در باغبانی درکنار کشت گلخانه‌ای و زیر مجموعه باغبانی محافظت شده طبقه‌بندی می‌شود. تولید تحت شرایط کنترل شده به هر نحوی اعم از گلخانه، سایبان و… به معنی کنترل میکروکلیمای یک گیاه و کاهش خسارات ناشی از تنش‌های زنده و غیر زنده است. احداث باغ سرپوشیده برای کشت میوه از دهه 1990 برای جلوگیری از آسیب باران و تگرگ به محصولات آغاز شده است. به نوعی باغ خود را در کشورهایی مانند ایتالیا، فرانسه، و آلمان که کشت متراکم درختان میوه را در اولویت قرار می دهند، نت هاوس گسترش چشم گیری داشته است. نت هاوس متشکل از سازه (ستون، بست ها، گیره ها و کابل ها) و پوشش توری می باشد. امروزه از توری های متنوع و با کیفیت بالا به منظور عبور طول موج های مشخص نوری و با اهداف مختلف استفاده می‌شود.

 ویدیویی از ساخت نت هاوس

اهداف و مزایای نت هاوس

• کاهش تبخیر و تعرق و کاهش مصرف آبِ آبیاری
• افزایش کارایی مصرف آب به میزان حداقل 30 درصد
• محافظت در برابر تنش های محیطی شامل تگرگ، برف، بارش های شدید و گرد و غبار
• محافظت در برابر طیف نور مضر و شدت نور بالا و محافظت از گیاه در برابر آفتاب سوختگی برگ و میوه
• کاهش سرعت باد های شدید و جلوگیری از ریزش گل و میوه و شکسته شدن شاخه ها
• کاهش دما در حد بهینه و افزایش فتوسنتز و افزایش میزان قند، و رسیدگی بهینه محصول
• محافظت در برابر خسارت پرندگان و حشرات و سایر جانوران زیان آور
• تأثیر سایبان در زودرسی برخی محصولات نوبرانه
• افزایش کیفیت محصول

تأثیر نت هاوس بر میکروکلیمای باغ

تغییرات جزیی در روش های کشاورزی میتواند تأثیر قابل توجهی در فیزیولوژی درخت از جمله فتوسنتز و فروت‌ست ایجاد نماید. مطالعات زیادی در این زمینه صورت گرفته است. به طور کلی نت هاوس باعث تغییر در میزان کمیت و کیفیت نور، دمای کانوپی و میزان رطوبت خاک می شود.

تأثیرات نور

نور به عنوان یکی از پارامتر های محیطی مهم در فرایند های رشد و نمو گیاهان مانند فتوسنتز، فتومورفوژنز و همچنین بیوسنتز مواد شیمیایی نقش دارد. به عنوان مثال، نور قرمز تأثیر زیادی در ریخت زاییِ جوانه و همچنین نقش اساسی در فتوسنتز ایفا می کند. نور آبی باعث بازشدن روزنه ها، فتوموفوژنز  و سنتز کلروفیل را تنظیم می کند. در حالی که نور سبز توانایی نفوذ به داخل درخت را دارد و موجب تحریک جذب کربن در قسمت های پایین درخت و رشد و نمو گیاه دارد. نت هاوس با کنترل میزان کمیت نور و بهبود نفوذ و پراکندگی نور در داخل کانوپی، یک محیط مناسب برای رشد و نمو گیاهان فراهم می کند. ویژگی توری از از جمله رنگ، درصد سایه اندازی و نوع بافت میتواند بر تغییر میزان نور باغ تأثیر گذار باشد. در این تصویر رابطه بین درصد سایه اندازی پوشش نت هاوس و تأثیر آن بر پارامتر های محیطی مانند دمای کانوپی، میزان رطوبت نسبی، کارایی مصرف آب و سرعت باد، نشان داده شده است.

تأثیر نت هاوس بر شرایط محیطی

رطوبت نسبی یکی از پارامتر های مهم محیطی است که در زیر باغ سرپوشیده تغییرات قابل توجهی دارد. هرچقدر میزان درصد سایه اندازی افزایش یابد میزان رطوبت نسبی افزایش می یابد. تغییرات رطوبت نسبی در بین توری های مختلف (از نظر سایه اندازی و رنگ) بسیار زیاد است. عوامل زیادی از جمله تغییر تابش، حرکت هوا در داخل و بیرون باغ، سرعت باد و همچنین تبخیر و تعرق برروی آن تأثیر گذار است

تأثیرات سرعت باد

سرعت باد میتواند اثرات مخربی برروی کیفیت میوه، عملکرد و جمعیت حشرات گرده افشان دارد. تحقیقات نشان داده است سایبان تأثیر چشم گیری بر کاهش سرعت باد بین 60 تا 80 درصد در مقایسه با شاهد دارد (البته سرعت باد به عوامل دیگری نیز بستگی دارد).

تأثیرات مصرف آب

باغ سرپوشیده مقدار آب کمتری از باغ های معمولیِ بدون سایبان مصرف می کند؛ به طوری که میتوان از آن به عنوان یک راهکار در شرایط نامناسب آب و هوایی در باغات استفاده نمود. سایبان با توزیع کارآمد نور و کاهش شدت تابش و سرعت باد، میزان تبخیر و تعرق را کاهش داده و مصرف آب را افزایش میدهد. افزایش کارایی مصرف آب در زیر نت هاوس موجب بهبود سیستم رشد ریشه ها و به دنبال آن کارایی جذب مواد مغذی افزایش می یابد.

تأثیر نت هاوس بر کیفیت میوه

کیفیت میوه به وسیله فاکتور های داخلی و خارجی از جمله فیزیکوشیمیایی و تغذیه ای تعیین می شود. میکروکلیمای باغ مانند درجه حرارات و شدت نور تأثیر قابل توجهی بر روی کیفیت میوه دارد. نت هاوس بر اندازه میوه، توسعه رنگ، کیفیت داخلی میوه، کاهش اختلالات خارجی تأثیر گذار است و افزایش عملکرد و بازار پسندی محصولات را در پی دارد.

زمان رسیدن میوه

به علاوه مورد های قبلی، زمان رشد کامل میوه در باغ های سرپوشیده نسبت به باغ های معمولی نیز متفاوت است. در برخی محصولات تحت پوشش سایبان به دلیل درجه حرارا پایین و تأثیر آن بر اثرات متابولیکی موجب دیررسی می شود.

رنگ میوه

رنگ میوه یکی از پارامترهای مهم و تأثیر گذار در بازار توسط مشتری ها میباشد. میزان درجه حرارات و شدت نور در زیر سایبان میتواند در بهبود یا کاهش رنگ میوه تأثیر داشته باشدو در برخی مطالعات کاهش رنگ میوه انار در شرایط معمولی باغ در مقایسه با درختان زیر سایبان گزارش شده است.

انواع نت هاوس بر اساس کاربرد

سایبان‌های کشاورزی بر اساس تیپ سازه و نوع هدف و کاربرد به انواع مختلفی تقسیم بندی می شوند:

1- مقابله با آفتاب سوختگی و کاهش تبخیر و تعرق محصولات

این تیپ نت هاوس در مناطقی که دارای تابش بالا و در عین حال مزیت کشت و تولید محصولات باغی را نیز دارد. آسیب‌های اولیه تنش گرمایی و نوری شامل تغییر رنگ یا سوختگی سطحی میوه است که در حالت شدید، پوشت میوه از قهوه‌ای به سیاه تغییر رنگ می‌دهد و باعث کاهش محتوای آب و خشکی می‌شود. این وضعیت در میوه‌ها باعث کاهش ارزش بازار پسندی و فرآوری نیز خواهد شد. سایبان با کنترل میزان تابش باعث کاهش خسارت آفتاب سوختگی و افزایش کیفیت و بازارپسندی میوه می‌شود.

آفتاب سوختگی سیب

باغ‌های سرپوشیده با کاربری کاهش نور (شدت تابش) با ضریب تخلخل سایه‌اندازی 30%، 40%، 50%، 60% و 80% و رنگ‌های مختلف از جمله سبز و سفید (رایج) یا سیاه استفاده می‌شوند که درصد سایه اندازی براساس نوع محصول و عرض جغرافیایی منطقه انتخاب می‌شود.

نت هاوس برای مقالبه با آفتاب سوختگی و تابش شدید

2- کاهش خسارت تگرگ

هرساله در مناطق مختلف دنیا مقادیر قابل توجهی میوه به دلیل بارش تگرگهای بهاره نابود شده و خسارت‌های مالی فراوانی را به باغداران تحمیل می‌کنند که گاهاً غیرقابل برگشت هستند. تگرگ موجب ریزش 4 تا 48 درصد میوه‌ها و 92 تا 98 درصد خسارت به میوه‌های محافظت نشده می‌شود. نت هاوس در کنار سایر تمهیدات می‌تواند از خسارت تگرگ جلوگیری نماید. به سایبان‌هایی که برای مبارزه با تگرگ استفاده می شود اصطلاحا آنتی-هِیل می‌گویند.

خسارت ناشی از تگرگ برروی میوه

3- کاهش خسارت باران

بارش باران‌های شدید یا نا به هنگام می‌تواند به دلایل فیزیکی و فیزیولوژی در امر تولید میوه سالم و با کیفیت اخلال ایجاد کند.

تیپ نت هاوس V شکل محافظ در برابر باران

4- محافظت در برابر وزش باد و گرد و خاک

وزش بادهای دایمی، تندبادها و گرد و خاک، علاوه بر افزایش شدید تبخیر و تعرق و مصرف آب میتواند موجب ریزش گل و میوه، کاهش کیفیت و بازارپسندی محصولات شود. لذا به کارگیری این تیپ از نت هاوس ها2 نقش قابل توجهی در محافظت باغ های مناطق بادخیز دارد. طراحی و نصب این سازه براساس اندازه و ابعاد باغ سرپوشیده، جهت و سرعت وزش باد و تیپ درختان مورد محافظت متفاوت خواهد بود.

محافظت در برابر گرد و خاک

5- مقابله با حمله پرندگان

خسارات ناشی از پرندگان در باغ ها و مزارع در برخی موارد از خسارات ناشی از سایر عوامل طبیعی هم بیشتر است و استفاده از نت هاوس میتواند تا 100 درصد این خسارات را کنترل نماید.

نت هاوس به همراه توری ضد پرنده

6-کنترل آفات و حشرات مضر

یکی از چالش های سالهای اخیر در باغهای تولید میوه و محصولات باغی،شیوع فزاینده آفات و خسارتهای ناشی از آنهاست که باغداران برای حفاظت از محصول خود سالیانه مبالغ سرسام آوری صرف خرید آفت کش ها و سمپاشی های دوره ای میکنند و به دنبال این موضوع، بحث سلامت مصرف کنندگان و تولید محصول سالم نیز به میان میاید که بدون شک بهره گیری از نت هاوس های اختصاصی آفات میتوانند به طرز شگفت آوری در حل این بحران نقش داشته باشند.

نت هاوس کنترل افات و حشرات مضر

7- باغ های سرپوشیده های چند منظوره

سایبان های باغ های سرپوشیده میتوانند به صورت چند منظوره و با هدف کنترل دو یا چند عامل عامل خسارت زا که در بالا ذکر شد نیز طراحی و احداث شوند.

نت هاوس چند منظوره

انواع سایبان باغ سرپوشیده بر اساس تیپ سازه

سازه سایبان بر اساس نوع درختان، فواصل بین درختان و شرایط منطقه، شرایط آب و هوایی طراحی می شوند. تیپ های رایج در باغات، سیستم فلت و سیستم زیگزاگ می باشد. در ادامه خصوصیات و جزییات نصب این دو سیستم توضیح داده شده است.

سیستم فلت(Flat)

سیستم رایج در بیش تر باغ های سرپوشیده به روش فلت بوده و پیشنهاد می شود این سیستم برای درختان با فاصله بین ردیف ها چهار متر یا کم تر استفاده شود. در این روش فاصله بین ستون ها در روی ردیف 8 متر و ارتفاع ستون ها از سطح زمین 5/ 4-4 متر در نظر گرفته می شود. از مزایای این سیستم می توان به نصب راحت و هزینه کم تر نسبت به سایر روش ها اشاره کرد. سیستم فلت در ترکیب با پلار های باغی تا حدودی از سرمازدگی بهاره جلوگیری می نماید بر اساس گزارش ارائه شده از مرکز تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی شاهرود، ترکیب سایبان و پلار باغی توانست 60 درصد محصول در سرمازدگی بهاره فروردین 1399 را حفظ نماید.

تصویر شماتیک سیستم سایبان فلت

سیستم زیگزاگ(Roof style system)

در سیستم زیگزاگ یا Roof سیم های عرضی با فاصله 50 تا 70 سانتی متر از سر ستون قرار گرفته و توری با گیره های مخصوص روی آن متصل می شود. در این سیستم فاصله بین ستون ها در روی ردیف ها 10 متر و ارتفاع ستون از سطح زمین با لای 5/ 5- 4 متر درنظر گرفته می شود. عرض توری ها مورد استفاده باید 20 تا 25 درصد بیش تر از فاصله بین ردیف ها باشد برای مثال اگر فاصله بین ردیف ها 4 متر باشد باید توری های با عرض 5 متر درنظر گرفته شود. این روش برای درختان با فاصله بیش تر از 4 متر کاربرد دارد.

تصویر شماتیک سیستم سایبان زیگزاگ

قسمت های مختلف سایبان

حال که با سبک های مختلف سایبان آشنا شدید و درباره کاربرد های آن نیز مطالب جدیدی آموختید، بد نیست تا با اجزای مختلف آن هم نیز آشنا شوید. اجزای مختلف سایبان باغ های سرپوشیده (نت هاوس) عبارتند از:

1. پوشش توری

پوشش توری از قسمت های مهم یک سایبان می باشد که در انتخاب آن با توجه به هدف و نوع گونه درخت باید دقت لازم را داشته باشید. انواع توری های سایبان با ویژگی های ساختاری مختلف مانند نوع ماده، نوع و ابعاد فیلامنت یا نوار، بافت، اندازه مش، تخلخل/ استحکام و وزن همراه با خصوصیات رادیومتری مانند رنگ، انتقال/ بازتاب/ عامل سایه اندازی توسط خواص فیزیکی مانند نفوذپذیری هوا و توسط چندین ویژگی مکانیکی مشخص می گردند.

2. ستون

ستون ها یکی دیگر از قسمت های مهم و اساسی سایبان می باشد. ستون ها بر اساس جنس به سه دسته ستون های چوبی، ستون های بتونی و ستون های گالوانیزه تقسیم بندی می شوند. ابعاد ستون های کناری و ستون های میانی متفاوت بوده و معمولاًً ستون های کناری به دلیل بار کششی زیاد ، ضخیم تر و به صورت مایل در زمین قرار می گیرند.

ستون های چوبی

ستون های چوبی با هزینه کم و همچنین کاربرد آسان در سایبان مورد استفاده قرار می گیرد. اما تنظیم کردن قطر ستون ها با سر ستون و همچنین خطر حشرات مضر از معایب ستون های چوبی می باشد معمولاً برای ساخت باغ سرپوشیده از این ستون ها کم تر استفاده می شود.

ستون های بتونی

ستون های بتونی مقاومت و استحکام بیش تری نسبت به ستون های چوبی دارند همچنین تنیظم قطر، برای ستون های کناری و ستون های جانبی آسان تر می باشد. ستون های بتونی اگر با بتون اتوکلاو شده تهیه شود در خاک کوبیده شده و نیاز به فونداسیون ندارد.

ستون های گالوانیزه

ستون های گالوانیزه به اشکال مختلف از جمله U شکل یا به صورت هشت ضلعی ساخته می شوند. این ستون ها علاوه بر تنظیم راحت قطر ستون های کناری و جانبی، طول عمر بسیار بالایی دارند. این ستون ها نیاز به فنداسیون ندارند و در خاک کوبیده می شوند. ستون های گالوانیزه در هر قطر و ارتفاعی ساخته می شوند.

3. لنگر

برای مهار نمودن ستون های کناری و سیم ها به زمین از لنگر استفاده می شود. این لنگرها در عمق 5/ 1 متری و با فاصله حدود 2 متر از ستون های کناری در ابتدا و انتهایی هر ردیف در زمین قرار می گیرد. در خاک های سبک و بدون سنگ از لنگر های حلزونی و در خاک های سنگین و حاوی سنگ از لنگر های بتونی استفاده می شود.

4. سرستون

در انجام شبکه بندی و کابل کشی ستون های سازه باغ سرپوشیده نیاز به استفاده از سرستون ها و اتصالات مختلف است که این کار باید به طور صحیح انجام شود. سر ستون ها در اشکال مختلف و متناسب با ستون ها ساخته می شوند.

5. کابل ها و سیم های کشش مهار کننده

از کابل ها و سیم های با قطر مختلف برای سایبان نت هاوس استفاده می شود. بهترین گزینه این است که از کابل 6 میلی متری یا 5/ 7 میلی متری (چند رشته) برای شبکه اصلی و سیم کششی قوی برای حمایت از اجرا در شبکه اصلی استفاده شود.

6. گیره

برای اتصال توری از گیره یا کابل های کششی استفاده می شود. به طور معمول از گیره برای اتصال توری و همچنین ثابت کردن توری روی سیم استفاده می شود.

نصب سازه سایبان

بعد از انتخاب نوع سازه، نوع پوشش و طراحی سازه نت هاوس نوبت به نصب صحیح آن می باشد. انتخاب صحیح فاصله بین ستون ها و ارتفاع ستون با توجه به شرایط منطقه و فواصل و ارتفاع درختان در موفقیت و دستیابی به نتیجه دلخواه تأثیر به سزایی دارد. به طور مثال در مناطق باد خیز نسبت به بقیه مناطق فواصل ستون ها کاهش می یابد. فاصله مناسب بین سرستون تا تاج درخت باید حداقل بین 70 تا 100 سانتی متر فاصله داشته باشد. مراحل نصب سازه به ترتیب شامل: نصب ستون، نصب سرستون و کابل ها، نصب آنکر، وصل سیم های به آنکر، نصب توری، و نصب گیره های توری می باشد.

منبع: اصول احداث سایبان در باغات- راضیه محمودی